Podcast "Historia żywa" to pokazywanie historii nie jako wiedzy zamkniętej w podręcznikach, ale elementu naszej tożsamości narodowej, który stale wpływa na dokonywane przez nas wybory życiowe i całą naszą teraźniejszość.

Rok 1918, czyli wolność odzyskana. Generalny gubernator gen. Hans von Beseler potajemnie opuścił Warszawę, a Polska Organizacja Wojskowa, razem z żołnierzami Polskiej Siły Zbrojnej podległej Radzie Regencyjnej, rozbrajała oddziały niemieckie w stolicy. W Królestwie Polskim było około 80 tysięcy żołnierzy niemieckich, na froncie wschodnim około 600 tysięcy. Józef Piłsudski, symbol walki o Polskę z bronią w ręku, przyjechał do stolicy 10 listopada 1918 roku.

Historia żywa 

Rok 1918, czyli wolność odzyskana. Jak wyglądała polska walka i dyplomacja?

Historia żywa 12 lutego godz. 21:08

Wielość partii, sejmokracja, zwana też sejmowładztwem, co krytykował Józef Piłsudski. Zabójstwo, po kilku dniach urzędowania, pierwszego prezydenta odrodzonej Polski Gabriela Narutowicza, wybranego głosami lewicy, centrum i mniejszości narodowych.

"Błędy i wypaczenia" II niepodległości: co nam się nie udało w dwudziestoleciu międzywojennym

Decydująca bitwa wojny polsko-bolszewickiej, zwana "Cudem nad Wisłą", odbyła się na przedpolach Warszawy między 13 a 15 sierpnia 1920 roku. Ale ta wojna rozpoczęła się wcześniej, niemal z odzyskaniem przez Polskę niepodległości. 

Bitwa Warszawska i wojna z bolszewikami

Historia żywa 29 stycznia godz. 21:07

Gdynię i powstały w niej ponad 100 lat temu port nazywano "bramą na świat". Była powodem dumy mieszkańców odrodzonej po 1918 roku Polski. Pisał o niej Melchior Wańkowicz, zaistniała w filmie "Rapsodia Bałtyku" jako "Zbiorowy wysiłek narodu, cud". 

Duma z II Rzeczypospolitej: Gdynia, Centralny Okręg Przemysłowy, Skamander i Ordonka

Równa odległość od Związku Sowieckiego i od Niemiec z wykluczeniem sojuszy tak z Berlinem przeciw Moskwie, jak i z Sowietami przeciw Hitlerowi – to polityka zagraniczna oparta na wizji Józefa Piłsudskiego i realizowana przez Józefa Becka, ministra spraw zagranicznych w latach 1932–1939.

Józef Beck i spory o politykę zagraniczną II Rzeczypospolitej

- To największa operacja ludobójcza na kontynencie europejskim przed Holokaustem - mówi w Programie 1 Polskiego Radia o "Operacji polskiej" NKWD prof. Andrzej Nowak. Te zbrodnicze działania w latach 1937-1938 były pod względem skali kilkukrotnie większe niż Katyń, a ich inicjatorem był Stalin.

"Operacja polska" NKWD 1937-1938. Zbrodniczy reżim zamordował ponad 100 tys. Polaków

Osamotniona, opuszczona przez sojuszników Polska długo stawiała opór w boju na śmierć i życie przeciwko Niemcom i Sowietom we wrześniu 1939 roku. Bój z przeważającymi siłami wroga nie mógł przynieść wygranej.

Polski wrzesień 1939 roku. Od Westerplatte przez Kuty do Kocka

Kilka miesięcy po 17 września 1939 roku, po sowieckiej napaści na Polskę, 5 marca 1940 roku Biuro Polityczne Komunistycznej Partii ZSRS na czele z Józefem Stalinem, podjęło decyzję o rozstrzelaniu polskich jeńców przebywających w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz polskich więźniów przetrzymywanych na obszarze przedwojennych wschodnich województw II Rzeczypospolitej.

Katyń i sowiecka okupacja - symbole walki o prawdę

Rzeź wołyńska i tzw. zbrodnia pomorska - dwa wydarzenia, które określamy mianem ludobójstwa, którego ofiarą padli Polacy. Jak dziś kultywujemy pamięć o tych wydarzeniach? - Nie wolno zapomnieć, nie wolno zamilczeć tego rodzaju zbrodni. Trzeba głośno o tym mówić, jednoznacznie potępiać, wskazując na konsekwencje - zaznaczył w radiowej Jedynce historyk prof. Andrzej Nowak.

Pamięć o rzezi wołyńskiej i niepamięć o tzw. zbrodni pomorskiej

Na konferencji w Wannsee pod Berlinem - 20 stycznia 1942 roku - Niemcy zdecydowali o "ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej" w Europie, czyli zamordowaniu wszystkich Żydów. 15 lutego 1942 roku do KL Auschwitz dotarł z Bytomia pierwszy transport. Aresztowani przez Gestapo, po przywiezieniu do obozu, zostali zgładzeni przez Niemców.

Auschwitz-Birkenau. Los Żydów w okupowanej Polsce

Po klęsce kampanii wrześniowej 1939 roku żołnierze polscy kontynuowali walkę z Niemcami. We Francji powstał rząd polski. Jego premierem został gen. Władysław Sikorski, który podjął decyzję o odtworzeniu polskich sił zbrojnych na wychodźstwie. Wiosną 1940 roku to było już 80 tysięcy ludzi. Szlak bojowy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie wiódł przez wiele krajów, przyniósł krwawe wyniszczające boje, ale i zwycięstwa.

Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Gen. Władysław Sikorski rozpoczął odtwarzanie armii

Gen. Władysław Sikorski, naczelny wódz oraz premier rządu na uchodźstwie podczas II wojny światowej, miał o wojsku polskim zależnym od Armii Czerwonej powiedzieć: "Komuniści, dywersanci, Berling - zdrajca i dezerter". Dlaczego jedni nazywają ich polskimi bohaterami, a drudzy - żołnierzami przeklętymi?

Ludowe Wojsko Polskie. Kim byli żołnierze z orłem bez korony?

Powstanie Warszawskie to największa bitwa Armii Krajowej z Niemcami. Jednocześnie to największa akcja zbrojna podziemia w okupowanej Europie podczas II wojny światowej. - W ostatnich kilkunastu latach przeżywamy coś, co można byłoby nazwać bezprzykładnym triumfem pamięci o Powstaniu Warszawskim - mówi w Programie 1 Polskiego Radia prof. Andrzej Nowak.

Powstanie Warszawskie 1944. Jak Polacy pamiętają powstańców i ich zryw?

Teheran i Jałta, zdaniem prof. Andrzeja Nowaka, współcześnie Polakom kojarzą się przede wszystkim ze zdradą. Zwłaszcza dotyczy to drugiej z konferencji. - Jałta jako moment, w którym czujemy się opuszczeni i zdradzeni przez sojuszników - zauważa gość audycji "Historia żywa".

Teheran i Jałta. Zdrada z punktu widzenia Polski, realpolitik z puntu widzenia aliantów

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza powstała w grudniu 1948 roku z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej. W swoim programie partia deklarowała, że reprezentuje interesy "ludu pracującego miast i wsi". Jednak od kilku lat, pod wpływem Moskwy, nad Wisłą instalowano system komunistyczny. Utworzenie PZPR uważa się za początek stalinizmu w naszym kraju.

Stalinizm w Polsce. Przeciwko wystąpili Żołnierze Wyklęci 

W latach 1956 i 1966 ważne wydarzenia polityczne przeplatały się ze zdarzeniami i rocznicami równie istotnymi z perspektywy polskiego Kościoła.

Rok 1956 i rok 1966, czyli walka o wolność i tożsamość Polaków

Rządy Władysława Gomułki przyniosły dwa przełomowe kryzysy naszej historii: w marcu 1968 roku - protesty studentów, a w grudniu 1970 roku - protesty robotników. 

Marzec 1968 i Grudzień 1970. Dwa oblicza kryzysu PRL

Była jednym z największych ruchów emigracyjnych ówczesnej Europy - polska emigracja polityczna po powstaniu listopadowym 1830-31 roku. Została nazwana Wielką Emigracją ze względu na rolę, jaką odegrała w dziejach Polaków oraz na jej liczebność. Bezpośrednio po powstaniu około 9 tysięcy, a do 1862 roku blisko 20 tysięcy osób. Po raz drugi duża grupa Polaków znalazła się poza ojczyzną z powodów politycznych po 1945 roku.

Druga Wielka Emigracja. Od Giedroycia i Gombrowicza, do Grydzewskiego i Hemara

Edward Gierek był nazywany przez działaczy partyjnych "dobrym gospodarzem ze Śląska". 19 grudnia 1970 roku, po tym jak został wybrany na I sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Polacy usłyszeli od niego słowa "Nigdy więcej grudnia". To wyraźne nawiązanie do brutalnie tłumionych przez wojsko i milicję protestów.

Węzły polskiej pamięci. Edward Gierek i Czerwiec 1976

Dziś wiemy, że już w czasie fali strajków w sierpniu 1980 roku komunistyczne władze Polski myślały o wprowadzeniu stanu wojennego celem uspokojenia sytuacji. Tymczasem zawarły porozumienia z "Solidarnością". Dlaczego ten fakt nie zakończył prac nad przeprowadzeniem wariantu siłowego, który miał zahamować rozwój rodzącego się ruchu demokratycznego? 

Węzły polskiej pamięci: "Solidarność" i stan wojenny

Jan Paweł II odbył osiem wielodniowych pielgrzymek do ojczyzny między czerwcem 1979 a sierpniem 2002 roku. Najdłuższa trwała 13 dni i miała miejsce w czerwcu 1999 roku w czasie zbliżającego się końca tysiąclecia. Wtedy Ojciec Święty odwiedził rekordową liczbę miejsc: 22 miasta i trzy wsie.

Węzły polskiej pamięci - Jan Paweł II i jego pielgrzymki do Polski

Wawel jest miejscem wyjątkowym. To siedziba polskich władców, ich nekropolia i miejsce kształtujące historię Polski. 

Węzły polskiej pamięci. Wawel - wciąż żywa pamiątka

W sierpniu 1999 roku premierem, a w grudniu prezydentem Federacji Rosyjskiej został Władimir Putin, funkcjonariusz służb specjalnych. Jak od tego czasu wyglądały jego relacje z Polską?

Polska wobec Rosji Putina w latach 1999-2023. Jak zmieniały się relacje?

W Polsce po 1989 roku nastąpiła zmiana systemu politycznego i gospodarczego. W tym czasie za naszą wschodnią granicą trwał rozpad Związku Sowieckiego.

Relacje polsko-rosyjskie w latach 1990-1999

- Masowa kuracja odwykowa od lęku oraz zbiorowa podróż do świata informacji - tak znany reportażysta Ryszard Kapuściński nazwał reformy, jakim zostało poddane społeczeństwo Związku Sowieckiego po dojściu do władzy Michaiła Gorbaczowa, który 11 marca 1985 roku został I sekretarzem tamtejszej komunistycznej partii. W "Historii żywej" pieriestrojka i głasnost Gorbaczowa oraz wpływ na historię Polski, czyli o kontrolowanym rozpadzie, demontażu, a może montażu czy nowej rzeczywistości?

Lata 1985-1990. Pieriestrojka i głasnost Michaiła Gorbaczowa

"Na dnie swojej nędzy Polska dostała króla, i to takiego, o jakim śniła. (…) Czyżby wiedział z góry, że ze zbiorowego poniżenia potrafi ludzi podnieść w insurekcji bezkrwawej?" - to słowa Czesława Miłosza z jesieni 1987 roku wskazujące na rolę, jaką odgrywa Jan Paweł II w historii Polski, a tym samym naszej części Europy. Jaki miał wpływ na kryzys "imperium zła", którym była Moskwa?

Jan Paweł II i Solidarność, czyli kryzys "imperium zła"

O tym, że Edward Gierek miał dobre notowania w Moskwie, świadczyć może fakt, że już w trakcie przesilenia październikowego 1956 roku przywódca Związku Sowieckiego Nikita Chruszczow upominał towarzyszy polskich, aby do nowego Biura Politycznego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej włączyć towarzysza Gierka. Była to opinia z 2008 roku historyka, działacza socjalistycznego i komunistycznego Andrzeja Werblana.

Czasy Gierka, Breżniewa i nowe formy opozycji

Jerzy Pomianowski, publicysta, tłumacz, redaktor naczelny pisma "Nowaja Polsza", był tym, który opisał w skrócie ideę wschodnią powstałą w kręgu "Kultury" paryskiej Jerzego Giedroycia - pisma, którego Pomianowski był współpracownikiem. Na czym opierała się ta idea? O tym Dorota Truszczak rozmawiała z prof. Andrzejem Nowakiem.